|
|
Werk van cursiste van de basiscursus Leze en
sjrieve
In 2010
organiseerde Veldeke-krink-Valkeberg 'ne Basiscursus leze en
sjrieve.
Neve de grammatica en 't idioom van 't
Valkebergs kaome de historie van 't Limburgs, de
dialeksjpelling en de dialekliteratuur aan de orde.
Docent waor Els
Lahey-Diederen.
Hie-ónder sjtoon veurbeelde van sjriefsels, verhaole, gediechte en
versjkes van de cursiste van deze basiscursus:
De Koolmees
(Valkebergs door José Packbier
2010 ©)
Zoa’n 25 jaor gelèje ginge v’r op zeuk nao ‘n hoes. Oos
eisepakkèt: ‘t moes leefs ’n oud hoes zin, in de buurt van
Valkeberg en ’t moch neet te duur zin. In Straobeek vónge
v’r ‘n hoes mèt de naam “de Koolmees” d’r op gesjreve. Op de
“K” zoot ’n veugelke dat bliekbaar de Koolmees moes zin. Dat
waor ’t veur oes. ’t Klónk zoa gezellig. ’t Hoes zoog d’r
eigelik neet oet, van boete neet en van binne al gaar neet.
Alles moes gesjloop en opnuuj opgeboewd were. Oeteindelik
ies ’t get gewore. V’r kriege dik de vraog woa de naam
van oos hoes vandaan kump. Dat ziet zoa: de brevebös ziet in
de dieke mergelmoer en ies dus behuèrlik groat. ’n Sjtèl
biemeiskes, zoa wie ze in ’t Valkebergs plat heisje, höbbe
ziech indertied in die brevebus hun nès geboewd, jaor in
jaor oet. Daorum höbbe de vreugere bewonersj ’t hoes, “de
Koolmees” geneump. Wie veer doe ginge verboewe zint de
biemeiskes nog ’n paar jaor bie oes gebleve. V’r hónge ‘n
breefke aan de brevebös veur de posbode mèt ’t verzeuk de
pos in de ummer neve de brevebös te goaje, diet um de
veugelkes neet te sjtuère. Meh iech dink tot ze de
verboewing op d’n doer toch te onröstig vónge were. Ze zint
nao ‘n paar jaor neet miè truukgekómme in de brevebös. Dat
vónge v’r erg jaomer. V’r höbbe doe ‘n vogelhuuske in de
achtertuin opgehange. Dao kómme ze noe eder vreugjaor nao
toe. Ze boewe onversjtuèrbaar hun nèske. Ze laote ziech door
geine aafsjrieke. Es de eikes einmaol oet zint gebruijd
huère v’r de jónge piepe en zeen v’r de ouwe, hel aan ’t
werk um de kleinekes te vore tot die oeteindelik groat
genoeg zint um oet te vlege. In ’t naojaor en in de winter
genete ze volop van de vètbölkes die v’r veur ze ophange op
versjeie plekke. Zoa doon v’r oos hoes toch nog ièr aan.
José Packbier 2010 ©
‘n Duvel oetdrieving
(Wieldesj, door Niek Gossens 2010 ©)
’t Verhaol wilt dat in ’t
begin van d’r vörrige ieëw in Aetenake op d’r gelieknamige
haof zich onverklaorbaar duuster zake aafsjpieëlde. ‘t
Betróf d’r knech Juupke. ’t Juupke waor eine van wieënig
wuuëd, meh ‘ne helle wirker. Meh ouch waal e klei bietje
raar. ’t Juupke waor e weeskink en kaom van e gesjtich aaf.
Nao dat hae mierderjäörig waor gewoeëde is hae op d’r
Aeternakerhaof aagenómme vuuër werk op ’t land. ’t
Waor d’r boer opgevalle dat, went ‘t Juupke allèng op ’t
veld aan ‘t werk waor, dat hae in ‘ne zoeë kótte tied
zoeëväöl werk verzat haw, woeë zieëker veer man de heng aan
vol gehad zouwe höbbe. D’r boer hool ‘m al ’t gans vreugjaor
in de sjmieze, me e kaom neet d’r achter wie ’t Juupke dat
flikde. D’r lètste kier dat hae wir allèng mos wirke zat te
’t hui in zoeë‘ne kótte tied op de oppere dat d’r mónd van
d’r boer van verbazing aope veel. Wie hae ’t Juupke dao
uuëver aansprook, hólde dae zieng sjouwers op en grielechte
ins. D’r boer begós zich get óngemmekelik te veule en
sjprook d’r pesjtoer op zóndig nao de hoeëgmès aan. D’r
pesjtoer belaofde d’r uuëver nao te zölle dinke, meh hae
koum niet wieër es, dat d’r duvel in ’t sjpieël waor en dat
’t d’r hoeëgste tied waor vuuër ‘n oetdrieving. Ze, d’r boer
en d’r pesjtoer, sjproke aaf dat, es werk op ’t land gedao
mos waede, dat ’t Juupke dat wir alleng zou motte doeë en
dat ze dan mit zich twieë gónge kieke, en es ’t nuuëdig waor
zou d’r duvel oetgedrieëve waede. ‘n Waek later mós de
gaesjtegerve op kaste gezat waede en d’r pesjtoer woeëd
gewaarsjuwd.’t Juupke mos nao ‘t veld, hae vertrók mit ‘ne
blaek koffie en e pak dieke bótteramme. Ei uurke later
verjieën d’r pesjtoer op de boerderie mit ‘ne roeëzekrans
mit ei hieël groeët kruuts en ei flesjke wiewater. Ze gónge
same op waeg. D’r boer begós, wie kotter ze bie ’t
betreffende veld kaome, zich mieë en mieë óngemekkelijk te
veule en d’r pesjtoer zag ouch al neet te väöl mieë. Wie ze
bie ’t veld aa kaome sjtónge ze wie aan de grónd genaegeld,
zoeë dat d’r boer gei woeëd mieë kós oetbringe en d’r
pesjtoer ei kruuts sjloog. De gaesjtegerve stónge op tied
van ei paar uurkes allemaol op kaste, eigenlik werk vuuër
‘ne ganse daag en ’t Juupke zoot op de grónd zieng
bótteramme te aete. ’t Juupke sjrók van d’r pesjtoer, en wie
d’r boer ‘m ouch nog vroog wie hae dat alleng in zoeëne
kótte tied dat gedao haw, grielechte hae wir raodselechtig,
sjtóng op en rende hals uuëver kop ’t naeve liegkend
kaoreveld in. D’r boer en d’r pesjtoer keke zich allebei aa
en besjlaote te wachte tot dat ’t Juupke weer zou versjiene.
Meh ’t Juupke kaom mer neet. Ouch nao dat versjillende kier
zienge naam te höbbe gerope loot ’t Juupke zich neet mieë
zieë. Waal kaom oet ’t kaoreveld ‘ne groeëte zjwatte hond
mit um ziene nak d’r groeëte roeëd/witte sjnoefesplak van ‘t
Juupke. D’r hond grómde ‘ns gevaerlik taege d’r pesjtoer en
zat ’t op e loupe, uuëver d’r Vrakel richting G’n Berg. Van
d’r hond en ’t Juupke is noeëts mieë get vernómme. D’r boer
en d’r pesjtoer krege later nog groeëte ruzie vuuër ’t
mislökke van de oetdrieving, d’r boer waor ‘ne ongeluifljke
gowwe knech kwiet.
Opsjtao
’n Maele in d’r noeëteboum
die holt in alle herregóds vreugte
mich oet ‘ne hieële
lange sjoeëne droum
Effe later zinge alle
vuuëgel mit
zinge mit volle petaj, gans vol vreugde
zoeë wakker waede, ’t is neet dat ich dao mit zit.
Ich sjtóng tóch e bietje
mit taegezin op
ich sjoeterde mich, ich voeëlt de
mörgekeulte
dan roeëk ich koffie, mieng vrouw waor nog
vuuër de vuuëgelkes op.
Niek Gossens, Wieldesj 2010 ©
SJÖTTERSJROMANTIEK IN VALKEBERG (Valkebergs
door Bert Laheije
2010 ©)
In
1981 haet de Jong Nobele Sjötterie van Valkeberg 't
325-jaorig besjtaonsfiès gevierd. In 't programmabeukske höb
iech toen 'n artikelke gesjreve (in 't Nederlands) euver
aktiviteite womèt de sjötterie ziech vreuger bezig heel. 'n
Paar fragmente oet dat artikel höb iech hieonder in 't
Valkebergs plat vertaald.
In
de ouw kronieke van de Valkebergse sjötterieje kèns se laeze
wie 't vreuger dao toeging. 't Keuningsvogelsjete woort 'n
paar ièwe truuk op kèrmèsmaondig gehoute. Dat gebeurde op de
bleik, 'n weike aan de rand van de beboewing van Valkeberg.
Later, wie de bleik vièmert woort en Walramplein kaom te
heisje, krege de sjöttersj 'n weike in Brokem tegeneuver de
plek wo noe de kèrk sjeit. Nog later in de oasterbeemde, en
daonao achterum bie de femilie Donners in de Plenkert.
Veurdat 't sjete begoes moes edere sjötter 't tromgeld
betale, zèk mer inlèkgeld dat besjtump waor veur de nuje
keuning dae daomèt de ónkoste koes betale. Wie 't kesjtièl
nog gein rewien waor deeg d'n Drossaard ouch mèt en hae moch
de ièrsjte drie sjeut op de vogel losse. Hae sjónk de nuje
keuning drie tónne beer. De aaftreiende keuning moes 't
gelag betale, dat wil zègke hae moes de tamboersj vrie houte
van drank en kos. De officere moeste zörge veur de gooj
orde. In 't oud sjöttersjreglement sjting: “Wie krakeelt zal
in de Geul geworpen worden”.
Ouch ginge de sjöttersj eder jaor op veldtochte es se
optrokke nao de sjöttersjfièste in de umtrèk. Ze ginge
meistal te voot en vertrokke sóndessjmörges nao de ièrsjte
mès. In 't ziech van de fièswei woort op de plaats rös
bevole en de sjtöb van de breuk aafgeklop. In e caféke woort
de sjtöb van de kaele gewesje en daonao op nao de wei. Sóms
ginge ze mèt boerekar en paerd. Dat paerd woort dan sjoan
opgemaak en verseerd mèt gekleurde linte en guirlandes.
Vreuger reigelde sjötterieje ouch dèks de kèrmèsse, in
Valkeberg op de ièrsjte zóndig van juli en van december. De
kèrmes doerde eigelik mer drie daag, meh de sjöttersj maakde
dao 's zomersj ein waek van. Ze lepe veurop in de brónk en
moeste dèks de waeg vrie make. Nao aafloup van de brónk
organiseerde de sjöttersj allerlei wedsjtrieje es sjnelloupe,
ouw mennekes kruje, kwakkerte kruje, potsjlaon, masklumme,
rinksjtaeke en koffiemale.
Sinterklaos.
Op 6 december ies 't weer zoa
wied,
kump weer dae goje Sinterklaos,
mèt de hölp van
ziene zjwarte Piet,
wae wèt, brink 'r miech 'n groate
doas.
Iech weit neet wat d'r in zal
ziete,
mesjien 'ne koekerel of 'n tuut huve,
sjpeelgood um op de grónd te sjmiete,
um mèt te moeke of
gewoon te sjuve.
Vreuger kroog iech 'ne kièr e
sjogkelpaerd,
dao koes te neet ech mèt vare,
mèh noe
ies dat nieks miè waerd,
dus hoof iech 't ouch neet te
beware.
Bert Laheije 2010 ©
Dialeklèsse Veldeke Valkeberg
(Meersjes door Joost
Schoenmakers ©)
Ich kwam hie bie uch
veural oet nostalgie. E paar jaor zaot ich in de
sjriefkrink van ’t Literair café Venray. Poëzie en proza in
’t ABN. In ‘t begin wow ich mèt andere ‘n sjtök van mien
leve deile. Zwa noe en dan naom ich deil aan de Raadselige
Roos. Door ’t leze van ’t Boxmeers dialek, veel bie mich ’t
kwartsje: Ich mót in mien eige dialek goon sjrieve! En
opnuuj ’t versjil ljerre tösje diech bis, doe bies en dich
bès.Tösje Uut en tuus en oet en thoes. Tösje drweg woorsj en
dreuge wòrs.
En noe e
sjtökske van vreuger
( D’r
) pap waor van Wielder, ( de ) mam waor ‘n kleinkind van
sókkerbekker Sjmeets aan de Muntsjtraot. Gebore op Nerem
einentwintig in ’t hoes van Soutberg, tegeneuver dokter
Kloppenburg.‘Ne echten bok dus, eigewies, vreigelaer,
bazelaer, euverdriever…Nónk Gira woonde in ’t hoes aan de
Geul, sjilderde en waor bevreund mèt Charles Eyck.
Tant Liesbeth, Crolla, sjpraok Frans.
Die femilie houw ’n drökkerie. Oma en opa Wielder
houwe houthandel en drogisterie. Achter in de kwallef zaoge
veer de kèrk mèt dae typisce unnetore en de grwatte kopere
ketele van de broewerie. Op ’t sjop, wa alle boewmatriale,
balke en hout laoge, mochte v’r eigelik neet kómme, meh dege
dat toch. Es in Wielder kèrmes waor, ginge veer mèt d’n
trein. In Sjin op Geul sjtapde v’r euver in de blauwe of
rwajje ingel. Die lepe op diesel. Ich ruuk dae diesel noch
es ich dao aan trukdink. In de lètste boch kòste veer de
kèrktore al van wied aaf zeen. Bie oma vla ete. Nónk Huib,
dae doordeweeks in de winkel sjtóng, ging de keldertrap aaf
en kwam mèt vlaje/vla's en toert nao bove. V’r mòste van
edere vla minstes ein grwat sjtök ete én daonao nog e sjtök
toert! Zwa klein es veer waore, zaote v’r daonao ónder de
taofel en keke de nónkes en tantes tege de kneje en ónder de
rok. Mèt Nuujjaor ginge v’r nao de tantes. Tant Christien
waor hoofd der school. Hunnen tuin leep tot aan de Geul. Ze
bakde zelf de waffele, grwatte zachte en klein ron helle. Ze
vertèlde dan altied verhaole euver d’n oorlog, euver
ónderdukersj en keplaons die mooste vluchte; es kind waor
dat sóms akelig, (zeker umdat tant Lies haore op de kin houw
en nog mer ’n paar teng ) meh toch eder jaor ouch waal weer
sjpannend. Mèt Carneval ginge v’r bie tant Sophie, in
Valkeberg nao d’n optoch kieke: ‘ne Romeinse seldaot bove op
’n grwat peerd, gans blwat van bove; negersj en negerinne in
rete rökskes, die ós kneuk wa nog vleisj aan zaot in ’t
gezich duujde. Ich krieg nog kippevel es ich dit sjrief.’s
Aoves maakde ós ouch de mómme bang, die in ’t pikkeduuster
tege de grwatte roet heve. Meh ’t sjwanste waore toch waal
de eigegebakke friete mèt knakwoorsj op ’n sjnee wittebrwad
mèt mosterd en sinas. En ’t grwat dik wit taofellake, ’t
gooj servies en de servètring. Lang höb ich in Valkeberg
neet gewoond. In Meersje sjteit mien ouwersjhoes, mèt de
kesjtanjeboum dae opa Sjmeets es klein buimke plantde. Dao
ging ich nao kleuter- en ljegger sjwal, HBS en Riekskweek in
Mestreech. Euver deens, jao dat besjtóng toen nog, praot ich
lever neet, dat waor in ein woord shit!
Friesland daotege, mien jerste baan en samewone, dat waor
geweldig!
V’r ljerde zeile, beter sjaatse,
zaoge
skutsjes en kaatse
mèt de meules drejje en male
teväöl
um allemaol te verhale
ein zin vergeet ich neet:
boeter breëe en grene tsjies
wae det neet sizze ken is
keen oprjochte Fries
Volges Lei Meisen waor ‘t ’n waereldprimeur: Ich zóng
op L1-radio ’t jerste couplet van ’t Fries Volkslied!
V’r trouwde in Heerenveen veur de wèt en in Meersje veur de
kèrk en verhuusde nao Well. Truk in Limburg, Noord-Limburg
waal te versjtoon, bleek dat ze dao gaaroets gein plat
praotde wie in ’t Zuije. Ze zaote langs en neet nevenein, de
deur sjtòng los en neet ope. ’n Denneke is gein klein den
meh ’n maedsje. In Well zeen òs twje kinger gebore. Ich
woort ouch in de gemeinteraod gekoze en maalde
woonsdigmiddig op de meule. Kòm ich weer truk bie ’t begin.
Ich kwam hie bie uch veural oet nostalgie. Es jungske moch
ich van pap mèt hout kloemele en maakde van ’n plank ’n
boot. Aan ’n touw leet ich die dan vanaaf de brök drieve op
de golve in de Geul.
Mien jerste meditatie.
Joost ©
(Valkebergs door Annemie Philippi ©)
Miene naam ies Annemie Philippi.
Iech bin gebore in Valkeberg, in de Jan Dèckersjtraot, bove
de kapperszaak van Frenske Janssen. Frenske Jansse woort
sjtiekem ouch waal “Kasjabaijah” geneumd.
Neve de winkelroet van zien zaak hóng ’n oethangbord woa
“Coiffeur” op sjtóng. Iech höb nog ein foto, woa dat op te
zeen ies. Op die foto sjtaon iech es maedsje van 'n jaor of
zeve mèt miene broor Jo, dae dao óngevaer 14 jaor ies en in
de veur ozen tied nogal ouwerwètse kingerwage ziet Enny
Jennekens. Ter verdudeliking: Enny ies de kleindochter van
de bekènde “hangende hospes”, Felix Jennekens, dae getrouwd
waor mit ‘n zuuster van mienen opa, de pap van mien mam.
Enny is dus ’n achterniesjeke van miech.
Felix Jennekens
hou ’n hotel, hotel Du Pont, gelege neve de Geul tegeneuver
de tegewoordige lunchroom van Botterweck, dae behièrd weurt
door ‘ne zoon van miene naef Lon Philippi en dus ouch al
weer ’n achternaefke van miech ies, meh dan van de kant van
miene pap. Es get extra’s kin iech uuch vertelle, dat in ’t
hoes van Botterweck, Thei Dorre ies gebore, dae d’n ièrste
Valkebergse Dictionair haet gesjreve.
hoof gein belasting te betale...
Um truuk te kómme op “de
hangenden hospes”. Hae hou wie ‘r in Paries waor de terrasse
gezeen, die dao hièl väöl succes houwe. Hae wou dat ouch bie
zien hotel doon, meh de gemeinte wou häöm daoveur belasting
laote betale. Dao waor hae zoa koad euver dat ‘r boete in de
moere van zien hotel, ‘n paar häök haet vasgemaak en ’n
stjök of drie sjteul dao aan haet opgehange. De gemeinte
kreeg gein belasting, want hae hou gein sjteul op de stoep
of de sjtraot stoon!!
’t Ies erg interessant um te zeen
wie familierelaties ziech in de loup van de tied höbbe
ontwikkeld. Me ontdèk vanalles en ouch ouw verhaole kómme
weer bove.
Sinterklaos…
Of
Sinterklaos dit jaor de boot op geit,
ies get wat iech
neet zeker weit,
Huub Sjtapel zaal ’t neet interessere,
of Sinterklaos in december kump logere,
Huub’s
boevesjtreke make häöm de grónd te heit.
Sint en Piet die blieve in Spanje,
bekiek ’t mer in ’t
land van Oranje,
Koup zelf de manderiene en appelsiene,
óf, de Keersjman moet ièder versjiene
Véér blieve in
Spanje, veur oes dit jaor gein franje.
Annemie Philippi 2010 ©
(Valkebergs door
Léon
Pluijmaekers ©)
Iech reeg miech
waal ins op
’t
Verwondert miech ummer weer es ouwersj die zelf plat kalle
dat hun eige en ander kinger neet biebringe. Iech ving dat
jaomer en weer ‘ne nagel miè aan de doadskies van ’t plat.
Wie iech mien vrouw tróf bleek die oet Brabant te kómme.
Gelökkig gonge veer hie in Valkeberg samewone, trouwde veer
en krege same twiè sjoan kinger. Alle twiè zeent ze in ’t
ziekehoes in Mestreech gebore meh in de ièrsjte oere nao hun
geboorte zóng iech (dus nog in Sjengtown) de Ode aan
Valkeberg veur ze. Iech kal ummer plat tege ze, en mien
vrouw ummer Hollesj.
Nao e paar weke brachte veer ze nao
’t kingerdaagverblief woa oes bie ’t welkómsgesjprek woort
gevraog wat ze tege de kinger moeste kalle: plat of Hollesj.
Veer waore ’t d’r euver eins tot de kinger in ’t plat
aangekald moeste were.
Meh noe ies d’n oudste biekans
vief en dae kalt veural Hollesj. En woarum? V’r zeent d’r
achter gekómme tot de leidstersj Hollesj met d’n oudste
zeent goon kalle umtot zien mam häöm ’t meiste voertbrach en
dao (natuurlik) Hollesj kalde mèt de leidstersj. Dat höbbe
die weer geprojecteerd op dae poet van oes, woadoor dae mer
e paar weurd plat kalt. Dat zeent de weurd die hee van miech
haet gelièrd en die zoa deep ziette tot ‘r neet beter wèt.
Dan zègke ze op ’t daagverblief tot ’t op sjoal waal good
kump umtot ze dao met de ander kinnekes waal plat goon
kalle. Meh wat veur kinnekes zeen dat? Dezelfde woamèt ze op
’t daagverblief zote en die evegood gei plat kalle.
Iech
bin noe óngewild dus ein van die ouwersj die zelf plat kalle
meh woavan de kinger dat neet doont. Es iech miech noe
opreeg euver “die” ouwersj dan höb iech ’t indirek euver
miechzelf. Veur miech weit iech natuurlik tot ’t neet aan
miech liek, meh daen truès ies sjraal. Bie ’t jóngste van
biekans drie höbbe v’r nog get kinne rechbuige op ’t
daagverblief, meh in de basis kalt ouch dat Hollesj.
Iech
houp noe mer tot ’t nog good kump. Zonder miè blief iech
plat tege mien kinger kalle. Iech wil tot ze ’t mètkriege en
houp tot ze plat goon truukkalle, en tot ze d’r sjpas aan
beleve. Iech klamp miech dan mer vas aan dae koempel op de
mieddelbaar sjoal woamèt iech ummer Hollesj kalde en dae
iech noe waal ins plat huèr kalle. Mèt ander luuj, want iech
höb ’n blokkade um dat met häöm te kalle umtot iech dat
noats met häöm höb gedoon.
Ies d’n tied miene vrund?
Léon
Pluijmaekers 2010 ©
Door
Jos Becker, Valkebergs ©
“Ode aan tant Tien “ ( D’n Haan )
Vreuger, ’t zal in de vieftiger of zestiger
jaore zin gewaes, dat veer mèt vastenaovend
oetginge, es v’r eine bie de kinger houwe. Zoa
ouch dae maondig.
Veer waore met eine
groaten troep biejein en houwe väöl sjpas
gehad.Tege ein oer sjnachs ginge v’r met die
ganse bende nao Sjo Pieters.
Dao zoot eine
dae ich good koes, dat waor Wim. Wim waor
verkleid en zoa zaat wie doezend man, ‘ne kómp
friet veur ziech sjtaon woa e gans hoeshouwe
genóg aan houw en ‘ne gansen haan.
Iech zèk
tegen ‘m: “En Wim, sjmaak ‘t?”.
Hae kiek
miech aan met e paar lodderouge en zaet: “Zèk
Tien, zouw iech daen haan ins laote vlege?”en
geliek vloog dat deer door de zaak tege de moer
aan.
Sjo Pieters aan ’t sjelle.
Wim
haolde ziech d’n haan en ging weer ziete.
“Kiek”, zag ‘r, “dao geit ‘r weer “ en de haan
vloog wir tege de moer. Ein groate vètvlek en
d’n haan loog in d’n prat. ’T Houw gesjnied
boete en binne waor eine zooi op de vloer.
Sjo waor zoa raozetig dat ‘r Wim wol boete
sjmiete.
Meh Wim zat ziech aan zien toafel
en begoes aan zienen haan te ete, prat of geine
prat.
|“dat sjoert de maag”, zag ‘r.
Maedsje
Dao waor ’n maedsje oet Mestreech
Zeker,
’t waor gein groat leech.
Veer waore veur
häör mer boere.
En tege kieke zag 't
loere.
Veer waore altied bliej es ’t
zjweeg.
Jos Becker 2010 ©
|
