|
|
Sjpelling
ies neet belangriek huèrs te waal ins zègke en dao ziet 'n
woarheid in, want 't kalle van de taal ies 't belangriekste veur
't behoud van de taal.
Meh, sjpelling ies waal belangriek
veur 't
woordbeeld
van de laezer. 't Ies zoaväöl mekkeliker laeze es 'n bepaald
woord ouch ummer
't zelfde gesjreve (gesjpeld) weurt. Dan geit 't laeze väöl
sjneller en dat sjtimuleert 't laeze!
>'t Principe van 't lière laeze op de
basissjoal!<
't Bekènde Veldeke-sjteunsje veur de meiste Limburgse
klanke
sjteit hie oetgebreid mèt de typisch Valkebergse klanke: iè, uè, oa.
Veurbeelde achter o komme neet in 't Valkebergs veur.
Limburgse dialekklanke
loester en kiek nao de sjriefwies!
Lies van sjpellingteikes veur ’t Limburgs en Valkebergs
(2003)
>>Download (8 pag.A4)<<
Alle sjpellingteikes, die
in ’t Limburgs én Valkebergs gebruuk were, zin ingevöld in de tabel. Op dees
pagina mèt Valkebergse veurbeelde!
Onder aan de pagina sjteit 'n
Valkebergs woordebook,
mèt etymologische aanteikeninge, oet 2005.
In 2013 versjene de
Vallekebergsen Dieksjenaer
en 't grammtica / idioom beukske
Valkebergs
(te gebruke es sjtudiebook veur de Cursus Laeze en sjrieve en es
naosjlaagwerk).
|
A KLINKERSJ EN
TWIÈKLANKE V A L K E B E R G S |
|
kort |
lank |
mèt naosjlaag
è, j of w |
twièklank
dalend |
|
ie
(Ned. Piet)
Valk. kies |
ie
(Limb.
kieke)
Valk. piel |
iej
Valk.
riej ‘rijd’
|
|
|
i
(Ned.
kip)
Valk. kis, rink,
è (Frans mais)
Valk. lès, bèd
e (Ned.pet)
Valk. flesj |
ee
(Ned. beest)
Valk. weeg ‘wieg’
e Valk. sjpele
ae Valk. zaeg |
iè
Valk.
kiès,
ièj Valk. twièje
ièw Valk ièw
eej Valk. leej, reej ‘leed, reed’
aej Valk. traej
’voetstap’
ej Valk. iech wej ‘ ik waai’ |
ei (Ned. plein)
Valk. zeip
(lank)
(Ned. wei)
Valk. Lei
(kort) |
|
uu
(Ned.
minuut)
Valk. buul |
uu
Valk. kruus)
u Valk. nuje |
uuj
Valk.
buuj
|
|
|
u
(Ned. Put)
Valk. un ‘ui’
ö (Duits Köln)
Valk. vösj |
eu
(Ned. deur)
Valk. meule,
beuk mv.v. book ‘boeken’
äö (Frans freule)
Valk. sjäöp |
uè
Valk. kuèl
euj Valk: bleuj |
ui
(Ned. ui)
Valk. sjpruits |
|
oe
(Ned. koe)
Valk. loetsj |
oe
(Ned. voeren)
Valk. hoes ‘huis’ |
oew
Valk
moew
’mouw’ |
|
|
ó
(Ned. hotel)
Valk. kómp, zón |
oo
(Ned. boot)
Valk. book
o Valk. krote |
ooj
Valk. blooj
gooj
|
|
|
o
(Ned. Pot)
Valk. loch |
ao
(Frans corps)
Valk. maon |
oa
Valk. doas,
oaj Valk. roaj
aoj Valk. braoj ‘braad’) |
ou
Valk. oug
(kort)
Valk. knoup
(lank) |
|
a
(Ned. kat)
Valk. Tas |
aa
(Ned.
maar)
Valk. daak ‘dak’
a Valk. vare ‘rijden’ |
aaj
Valk.
begaaj
aj Valk. baj
’paardje’ |
au
(Ned. pauw)
Valk. hauf
‘half’) |
|
e
of ‘
= klinker zónder klemtoan die’s te huèrs in
de, m’n, ‘t, ‘ne |
Ou en au
Ou
weurt gebruuk es ’t Nederlands equivalent ouch mèt ’n ou of oo gesjreve weurt.
bv.hout> hout;
kous>kous; oug> oog; ouch> ook; rouk> rook; knoup>knoop; zoum>zoom; boum> boom;
sjtoum>stoom
Au weurt gebruuk es ’t Nederlands equivalent ‘n au haet of mèt al
weurt gesjpeld.bv. pauw, blauw, paus,
klauw, haus>hals; hauf>half; kauf> kalf; paume>palm (buxus); zauf> zalf.
|
B MèTKLINKERSJ
V A L K E B E R G S |
|
sjtumloas |
sjtumhöbbend |
mèt mouillering (j
weurt aangeplek) |
|
p
t
k Valk.
brök, wèk |
b
d
gk
(Duits:sagen)
Valk. brögke; zègke * |
|
|
|
h |
|
|
f
s
h |
v
z
g |
sj, zj
(Ned sjaal, sjofel,sjezen)
Valk. sjoan ‘schoon’, flesj,
Valk.
zjwoar ‘zwaar, zjwaegel,
|
|
|
m
n
ng |
|
|
|
l
r
j
w |
|
*
gk (zachte k)
Sjtumhöbbende gk weurt allein miede in ein woord gebruuk. (Dao huèrs se ze ouch)
bv. zègke; lègke; ligke; brögke; mögke; rögke; hègke; wègke. Es se op ’t eind van dees weurd de gk in
k huèrs verandere, weurt dat ouch zoa
gesjpeld: ich zèk, lèk, lik;
Meervoudsvörming:
De weurdsje mèt op 't ing 'n k verandere bie mièvoud sóms
in 'n zachte k vesjreve es gk:
brök-brögke; wèk-wègke; hèk-hègke; rök-rögke; mök-mögke;
krak-kragke; fagke (=mv);
In de Vallekebergsen Dieksjenaer gebruke ze 'n ander lètterteike
veur de gk namelik de g
accent-breve
sjtam + de
te weurt tde (oetsjpraok d)
Bie de vervoeging in de verleje tied neet +te meh +de
Hae kap, hae klapde, zie kook, zie kokde; hae kap, hae kapde;
hae pak- hae pakde; zie douche- zie douchde;
verleje tied van weurd mèt sjtam die eindige op t:
Hae lèt good op, hae lètde good op.
Zie sjtoat miech aan; zie sjtoatde mie aan.
Het kleit ziech sjoan. Het kleide ziech sjoan.
Hae kaart sjlech. Hae kaartde sjlech.
Hae pint- pintde.
*
nk – ngk
de
mètklinkercombinatie ngk weurt gesjpeld es nk bv. krenkelek,
keuninklek, krink behalve in de
3e pers. inkelvoud van werkweurd mèt ein sjtam op ng. Bv. zinge- hae
zingk; hange-hae hingk, verlange- zie verlangk; bringe-bringk; vinge-vingk
Geliek aan ’t
Nederlands…
*
t of d aan ’t ing van weurd:
Es ‘n woord aan
’t ing ’n d haet, blief die in ’t plat ouch sjtoon ouch al huèrsj
se ‘n t . Vb tand, good, hónd, bèd,
paad, noad (nood), noat (muzieknoot), gehuèrd, verbrand
* Sjrief in ’t plat ouch noats dubbel oo,
aa, ee,
uu es dat in ’t Nederlands verkièrd ies. Dus zoa moet ‘t: moder,
blome, bloze, vader, bane, pere, bure, sjure, nuje.
*
Ouch de reigel ‘3e pers.inkelv. sjtam +t’
ies van toepassing in ’t plat.
Dus: Hae weurt. ‘t Verandert. Zie gebièrt. Al(les) verbrent. Hae sjödt in.
*
de klinker zónder (klem)toan e of
‘
weurt neet gesjpeld:
tösje de r en m
bv. erm, werm, sjerm, derm (arm, warm, scherm, darm)
tösje de r en g bv berg, erg, mörge, zörg (berg, erg, morgen, zorg)
tösje de l en f bv. èlf, twelf, zelf (elf, twaalf, zelf)
tösje de l en k bv balk, mèlk, wolk, valk (balk, melk, wolk, valk)
tösje de r en k bv kèrk, wèrk ,sjterk, verke, sjnörke, körke (kerk, werk,
sterk, varken, snurken, kurken)
tösje de l en m bv film, helm, sjerm (film, helm, scherm)
Good: ‘n hoes,
‘ne boum, ’t fiès
(fout: un hoes,
unne boum, ut fiès)
Good: m’n kind,
m’ne zoon; d’ne jas;
g’n hoes.
(Fout: mun kind; munne zoon,
dunne jas, gun hoes
*
Liènweurd
of vraem weurd
oet bv. ’t Ingelsj, Frans of Nederlands
were in ’t Valkebergs zoa väöl
meugelek in de oarsjprónkeleke sjpelling gesjreve es hun oetsjpraok dezelfde
ies es in ’t Nederlands.
(Vb: televisie, cirkel, receptie, videorecorder, cd, laptop, dictionaire,
militair, bureau, tableau, service,
januari, president, deputé, file, cursus, circus, chef, chirurg, atelier,
computer, tank, dealer, etui.
Exame, maile, delete, chatte (zónder de eind-n) enz.
Allein es de oetsjpraok sjterk geit aafwieke en verlimburgs, weurt dat in
de sjpelling aangepas.
Bv mesjien (machine); verinnewere (ruïner); frikkedel (fr. fricandel); gezèt (fr.
gazette); medalje (fr. medaille)
2
Veurbeelde van Valkebergse weurd mèt ón-Nederlandse klinker
de
è
’t Teike è geuf de klank aan dae veurkump in de volgende Valkebergse weurd:
de klank zit tösje i en e. è is de korte versie van ae: lès
(les)- laeze (lezen)
|
gezèt
krant
hèk, hèkker
hek, hekken
hègke hagen
mèt;
mee
lès
les
internèt; internet
kèrk
kerk
kètting
ketting
kingerbèd
kinderbed
lègke
leggen
lètter
letter
|
oplètte
opletten
sjtèlling
stelling
versjèt
vork
vèttig
vettig
vingerzètting
vingerzetting
wèrke
werken
zègke
zeggen
zès
zes
zètte
zetten
tèlle
tellen
mèlk
melk
|
de
ö
’t Teike ö geuf de klank aan dae veurkump in de weurd:
ö is de korte versie van äö: sjöp (schop)-sjäöp (schapen)
|
blötsj
beurse plek, deuk
gelök geluk
bös
bus
bösj
bos
brök
brug
brölle
brullen
döl
dol
dörp
dorp
drök
druk
gedöld
geduld
gölle
gulden
götsje
gieten, hard, regenen
höbbe
hebben
insjödde
inschenken
Kölle
Keulen, Duutsj:Köln
körf
korf,mand
körk
kurk
lödder
ladder
lös
lust
löss
löss, klei
mök
mug
mörge
morgen
|
mösje
mussen
nörges
nergens
örges
ergens
plökke
plukken
pölle
pullen, kippetjes
rös
rust
röste
rusten
sjnörke
snurken
sjöld
schuld
sjöp
schop
sjötterie
schutterij
sjtöbbe
stoffen
sjtörf
(jij, hij, zij) sterft
sjörgskar kruiwagen
tösje
tussen
völle
vullen
wörm
worm, wormen
wösj
bos bloemenkruiden
zökke
sokken
zölder
zolder
zölle
zullen
zörg
zorg
|
de
ó
’t Teike ó geuf de
klank aan dae veurkump in de volgende weurd:
ó is de kort oetgesjproke oo
bónt
bont
dóm
dom
zón
zunneke, zónne
gezónd
gezond
jóng jungske
jónges
jónge
vos jónk vöske jóng
vöskes
jónk jong
blóm blumke
blómme
bónt
bont
blónd
blond
nónk nunkske
nónkes
grónd grond
|
pónd pundsje pónde
ónder
onder
ónzin onzin
mónd
munneke mung
kónt kuntsje
kónte
klónt kluntsje
klónte
kómme komen
rónd
rond
sjtóm stom
dónder dunderke dóndersj
wónder wunderke
wóndere
|
de ae |
de lèttercombinatie ea dies te waals ins zuus in tekste
besjteit neet in 't Limburgs!
’t
Teike ae geuf de klank aan dae veurkump in de volgende weurd:
(tösje häökskes
(……..) sjteit ein ander Valkebergse oetsjpraok.)
aete
(ete)
eten
babbelaer
snoepje
baek
(beek)
beek
bae (je)
bidden
baejentaere
biddend
baer
beer
bazelaer
aanhoudend
kletsend
persoon
blaere
zeurend huilen
vaeg
temperamentvol
meisje-vrouw
gael,
gaele
geel,
gele
gaer
raag
gewaer (geweer)
geweer
hae
hij
haer heen
kael (keel) hals
kael (keel) kerel
kaels
kerels
kaere
(kere)
met bezem, borstelen,poetsen
kaersjmes
(keersjmes)
kerstmis
kaerts
(keerts)
kaars
kaertsje
(keertsje)
kaartje
knaersje
(kneersje)
knarsen
laeg
leeg
laepel
(lepel)
lepel
laer
leer, leder
laeze
(leze)
lezen
maedsje
meisje
maelder
(meelder)
merel
mael
meel
maete
(mete)
meten
paedsje
paadje, weggetje
paer
peer
paerd (peerd)
paard,
paerd paarden
pilaer
(pileer)
pilaar
raege
(rege)
regen
saer
sedert
sjael
(sjeel)
scheel
taer
teer
vaege
vegen
vaem
textiel draden
vaerdig
klaar, af
vaer
veer
vrae
vrede
vraem
vreemd
waeg (weeg)
weg (straat)
waeg
wegen (mv weg)
waek
(week)
week
waer
weer
waerd
(weerd)
weerd
waereld
wereld
wauwelaer
bazelaar
zaeg
zaag
zaegentaere
zagend
zaelke
zaaltje, zadeltje
zjwaegel
(zjwegel)
lucifer
zjwaer
zweer
|
de
äö
’t Teike äö weurt
gebruuk veur de klank dae veurkump in de volgende weurd
(tösje häökskes (……..) sjteit ‘n ander Valkebergse oetsjpraok).
äöveke (euvensje)
oventje
äövendsje
avondje
bäögske
boogje
bäöke
(beuke)
hard huilen
bäömke
bodempje
bäördsje
boordje
bäöre
(af)boorden (ww.)
bäörke
boortje
bäörsj (beursj) beurs
bekäöring
bekeuring
däölke
kleine kauw
dräödsje
draadje
häörke
(hoofd) haartje,
roostertje
häör, häöre
haar (pers.& bez. vnw.)
käördsje
koordje
käöre
keuren, aaien
knäöre
hardrijden, racen
kräömke
kraampje
läögske
laagje |
läökske
(leukske)
gaatje
mäöndsje
maandje
mäöneke
maantje
mäönsje
maantje
mäötsje maatje
näöldsje
naaldje
päölke
paaltje
päörtsje
(peurtsje)
poortje
sjäör
scheur
sjnäöre
hardrijden
sjäöpke
schaapje
täöfelke
tafeltje
täölke
taaltje
väöl
veel
verhäölke
verhaaltje
verjäördaag
verjaardag
wäögske weegschaaltje
wäörd (weurd) woorden
zäödsje zaadje
|
de
ao
’t Teike ao weurt
gebruuk veur de klank dae veurkump in de volgende weurd
(tösje häökskes (……..) sjteit ein ander Valkebergse oetsjpraok)
o is de korte versie van ao: pot (pot)-paort (poort)
|
baog
bäögske bäög
baom bäömke
bäöm
baor
boor) bäörke
bore
baord
(boord)
bäördsje
baorde
baove
(bove)
boven
belaove
beloven
besjaot besjäötsje,
besjaote nootmuskaat
blaor bläörke blaore
draod dräödsje
dräöd draad
gaon
gaan
gebaore
(gebore)
geboren
gedaon
(gedoon)
gedaan
gevaor geväörke
gevaore
haoknaold haoknäöldsje
haoknaolde
jaor jäörke jaore
kaord käördsje
kaorde
keplaon kepläönsje
kepläöns
kaore
(kore)
koren (gewas)
kaoker
(koker) käökerke
kaokersj
klaor
klaar, zuiver
kraom kräömke
kräöm
laog läögske laoge
laote
laten
laok (look) läökske, leukske laoker
gat
|
maol
maal
maoge
mogen
maondeg
maandag
maond mäöndsje
maonde
maon mäönsje
maone
maot mäötsje
maote
nao
na, naar
naod näödsje näöd
paol päölke
päöl
paort
(poort) päörtsje
paorte
portaol portäölke
portaole
praote
praten
raod räödsje
raode
raoje
raden
sjaop sjläöpke
sjlaope
sjlaope
slapen
sjtaol sjtäölke sjtaole
sjtaon
(sjtoon) staan
sjtaot sjtäötsje
sjtaote
taore
(tore) täöreke
taores
verlaote
verlaten
vraog vräögske
vraoge
waog waoge wäögske wegen
waord (woord) wäördsje
wäörd
zaod zäödsje
zaod zaad |
de
iè
De
twièklank i en è weurt gebruuk veur de klank dae veurkump in de volgende weurd
|
biès
beest
bekière
bekeren
brièmsjtroek
braamstruik
drièje
draaien
fiès
feest
gebière
gebaren, belangstelling
tonen
gehièl
geheel
gerièmsj
geraamte
ièr eer
hièl heel
hièr
heer
hièring
haring
ièrsjte
eerste
ièw
(ièf)
eeuw
jièmere jammeren
kesjtièl
kasteel
kière
omdraaien
kiès
kaas
krièje
kraaien
lièw (lief)
leeuw
lièg, lièger
laag, lager
|
liène
lenen
lière
leren
lièrling
leerling
mièje
maaien
miè
meer
mièw
meeuw
nièje
naaien
nièmesjien
naaimachine
nuujsjièrig
nieuwsgierig
sjièm
schaduw
sjièr
schaar
sjniè
sneeuw
sjprièw
spreeuw
tièn tien
tiène
tenen
twiè
twee
verkièr
verkeer
vièrtièn veertien
viè vee
zièje
zaaien
ziè zee
|
de oa
De twièklank oe en a weurt gebruuk veur de klank dae veurkump in de volgende
weurd:
|
bloat
bluètsje bloate
boan buènsje
boane
broad
bruèdsje broajer
doas duèske
doaze
groat
groot
kentoar kentuèrke
kentoare
koad
kwaad
koalef kuèlefke
koalever, moestuin
koar kuèrke
koare
kroan kruènsje
kroane
load luèdsje
loan
luènsje loane
mieljoan
mieljuènsje
mieljoane
noad
nuèdsje noade
noat nuètsje
noate
(muziek)noot
pesjtoar pesjtuèrke
pesjtuèrs
poat puètsje
puèt
|
potload potluèdsje
potloajer
road
rood
roas
ruèske roaze
sjoal
sjuèlke sjoale
sjoan
mooi
sjoat sjuètsje
sjuèt
sjtoat
sjtuètsje sjtoate
toaj
tuèjke toaje wijf, scheldwoord voor brutale vrouw
toan tuènsje
toane
toon
vioal viuèlke
viool (snaarinstrument)
vioal
viuèlke vioale viool (bloem)
woarheid
waarheid
woarum
waarom
zoa
zo
zjwoar
zwaar
|
de
uè
’De twièklank uu en è weurt gebruuk veur de klank dae veurkump in de volgende weurd
|
bruèdsje
broodje
buèneke boontje
druèg
droog
duèske
doosje
gruètsj trots
huègde
hoogte
huère
horen
kuèl
kool
kuèrke
koortje
kruènsje
kroontje
luèter
zeepsop
nuèdig
nodig
nuètsje muzieknootje
puène kussen (zoenen)
|
oetnuèdiging
uitnodiging
ruèske roosje
puètsje pootje
sjuètsje
schootje
sjtruè
stro
sjtuère storen
sjuèlke
schooltje
truèste troosten
tuène
(ww.) tonen, laten, zien
tuènsje
toontje
vluè
vlooien
viuèlke viooltje
|
Veurbeelde van Valkebergse weurd bie mièklank:
ej
iech wej, zjwej ik waai, zwaai
iej ich
riej ik rijd
eej iech
reej, leej ik reed, leed
aej iech
baej; traej ik bid, trap
ièj iech
zièj, nièj ik zaai, naai
èw ièw, mièw,
lièw eeuw, meeuw, leeuw
uuj buuj,
nuuj, luuj, bui, nieuw, menigte mensen
euj bleuj, greuj, breuj bloei, groei, broei
ooj blooj, gooj iech (ich)
blooj; ’n gooj vrouw
oew troew,
moew, loew trouw, mouw, luid (klokken)
oaj toaj,
roaj, koaj wijf, rood, kwade
aoj iech braoj, iech raoj ik braad, ik raad
aj baj
klein paardje
aaj iech
begaaj miech ik bevuil mij (te buiten gaan aan)
4 Veurbeelde van
Valkebergse weurd met gk
mv van briek/brik: briegke (brigke) bakstenen
nv van hèk: hègke hagen, heggen
mv van mök: mögke muggen
mv van bak: bagke biggen
mv van rök: rögke ruggen
mv van brök: brögke bruggen
ww sjogkele schommelen
sjogkel
schommel
ww miegkele (migkele) kaarten schudden
mv van wèk:
wègke
wittebroden
ww zegke zeggen
ww lègke leggen
ww ligke liggen
5
Ein paar veurbeelde van de Valkebergse weurd mèt de teikencombinatie sj
|
sjäöp schaap
sjièr schaar
sjeep (sjaep) schip
sjere (sjaere) scheren |
sjlum slim
sjloom sloom
sjlank slank
sjlaope slapen
|
|
sjmiek (sjmik) zweep
sjmaal smal
sjmoutwörmke lieveherenbeestje
sjmeed smid |
sjtum stem
sjtein steen
sjtraot straat
sjterk sterk
|
|
flesj fles
vösj vis
bösj bos
mösj mus |
blötsj bluts
mötsj muts
loetsj (lótsj) fopspeen
gruètsj trots |
|
kroasjel
kruisbes |
zjwaasj
spekzwoerd |
sjildersj
sjniedersj
sjörgersj
sjniejersj
sjöttersj sjoerdersj
sjlechtersj
sjtekersj
6
Veurbeelde van Valkebergse weurd mèt de teikencombinatie zj
zjief-zjaf rommeltje
Zjeng jongensnaam
miezjele soort kaartspel
zjwaasj spekzwoerd
zjwaer zweer
zjwegel (zjwaegel) lucifer
zjwaam rook
zjwumbad zwembad
zjwumme zwemmen
zjwaak zwak
zjwungel zwengel
zjweje zwaaien
zjwerm zwerm
zjwiere zwieren
zjwere (zjwaere) zweren
zjwiek (zjwik) dansvloer
zjweite
zweten
zjwungel
zwengel
zjeloes
jaloers
Beuk
euver sjpelling en grammatica
De sjpelling van de weurd in 't Valkebergs
vingk geer ouch in 't:
Limburgs etymologisch woordenboek (Woa kómme oos Limburgse
weurd vandan?) van Henk Thewissen oet Valkeberg.
Bie eder dialekwoord sjteit, zoa wied es dat meugelik ies, de
etymologische beteikenis ofwaal woa 't woord vandan kump.
De sjpelling vingk geer ouch in de 'Vallekebergsen
Dieksjenaer' oet 2012 mèt oetzóndering van de sjriefwies van de
gk (sjteit hie es g mèt accent breve)
en 'n aantal vraem weurd (liènweurd).
Hie-in sjteit ouch 'n woordelies Nederlands-Valkebergs.
De oetgangspunte van de sjpelling en väöl veurbeelde, meh ouch
grammatica, idioom, veur-en achtername, plaatsname en literatuur
sjtoon in 't book Valkebergs van Els Diederen (2013) |
